Hesabım
Sepetim
Yukarı
Endüstriyel tesislerden büyük ticari binalara kadar, yüksek akımın ölçülmesi, izlenmesi ve korunması hayati önem taşır. Ancak direkt ölçülemeyecek kadar yüksek olan bu akımları güvenli bir seviyeye indiren temel bileşen Akım Trafosu'dur (İngilizce kısaltmasıyla CT - Current Transformer).
Ölçü trafosu grubunun en önemli üyesi olan CT, hem doğru enerji tüketimini (sayaç ve enerji analizörü için) hem de sistemin güvenliğini (koruma rölesi için) sağlamada kilit role sahiptir. Peki, Akım trafosu nasıl çalışır, sekonder neden açık bırakılmamalıdır ve doğru dönüşüm oranı (ratio) nasıl seçilir?
Akım trafosu, yüksek ve tehlikeli seviyedeki yüksek akım değerlerini, standart ölçüm cihazları ve röleler tarafından güvenli bir şekilde okunabilecek daha küçük, standart bir akım seviyesine (genellikle 5 Amper veya 1 Amper) düşüren bir ölçü trafosudur. Temel işlevi, ölçüm cihazları ile primer devre arasındaki elektrik izolasyonunu sağlamaktır.
Akım trafoları, temel olarak Faraday indüksiyonu yasasına göre çalışır.
Birincil Sargı (Primer): Yüksek akımın geçtiği ana iletken (bara veya kablo) bu sargıyı oluşturur. Bu iletkenden geçen akım, trafonun manyetik nüvesi etrafında bir elektromanyetik alan oluşturur.
İkincil Sargı (Sekonder): Nüve etrafına sarılı çok sayıdaki (genellikle yüzlerce) ince telli sargıdır. Primer akımın oluşturduğu elektromanyetik alan, ikincil sargıda bir gerilim ve buna bağlı olarak bir akım indükler (Lenz kanunu).
Dönüşüm Oranı (Ratio): Primer sargıdaki akımın (örneğin 200A), sekonder sargıdaki akıma (örneğin 5A) oranıdır. Bu oran ($200/5$), CT dönüşüm oranını ($40$) verir.
Hangi akım trafosu hangi sisteme uygun? sorusunun cevabı, uygulama ve montaj kolaylığına göre değişir.
Ring-core CT (Halkalı Tip): En yaygın kullanılan tiptir. Primer iletken, trafonun ortasındaki boşluktan geçirilir.
Bar Tipi CT (Baralı Akım Trafosu): Primer sargısı, trafonun içine entegre edilmiş bir bara (bar) şeklindedir. Pano tipi akım trafosu olarak büyük panolarda tercih edilir.
Split-core CT (Açılabilir Tip): Açılabilir akım trafosu olarak da bilinir. Mevcut bir sistemi sökmeye gerek kalmadan, sonradan montaj yapılabilmesiyle öne çıkar. Enerji izleme sistemleri ve hızlı kurulum gereken yerlerde idealdir.
Ölçü Trafosu CT vs. Koruma Trafosu CT: Ölçü trafosu hassas ölçüm için (sayaç) kullanılırken, koruma trafosu (5P, 10P doğruluk sınıfı) arıza anında hızlı tepki vermek için (koruma rölesi için) tasarlanmıştır. Koruma rölesi için hangi doğruluk sınıfı CT seçilmeli? Rölenin doğru çalışması için yüksek hassasiyet (örn. 5P10) gerekir.
Dönüşüm Oranı: Primer hattın nominal akım değerine uygun olmalıdır (Örn: 400A hattaki akım için 400/5 CT).
Doğruluk Sınıfı: Sayaç için akım trafosu gibi ölçüm amaçlı sistemlerde 0.2s veya 0.5s gibi yüksek doğruluk sınıfı seçilir. Bu sınıf, ölçümdeki oran hatası ve faz hatası miktarını belirler.
Yük Hesabı (VA Değeri): Röle veya sayacın çektiği toplam güç, CT'nin VA değerinden düşük olmalıdır.
Akım trafosu montajı, elektrik güvenliği açısından son derece kritik bir süreçtir.
Akım trafosu bağlantısında P1 – P2 yönleri ne anlama gelir? Akım trafolarının primer tarafında P1 – P2 ve sekonder tarafında S1 – S2 (veya K – L) uçları bulunur. P1 ucu daima akımın giriş yönünü, P2 ise çıkış yönünü gösterir. Sayaç veya analizör gibi cihazların doğru ölçüm yapabilmesi için akış yönüne dikkat edilmelidir (Faz hatası düzeltme bu yönün doğru yapılmasıyla başlar).
Sekonder neden açık bırakılmamalıdır? Bu, akım trafosu ile çalışırken uyulması gereken en önemli güvenlik kuralıdır.
Tehlike Nedeni: Akım trafosunun ikincil sargısı, açık devre bırakıldığında (Sekonder uç bağlantısı kesildiğinde), primerden gelen tüm manyetik akı, ikincil sargıda çok yüksek bir gerilim indükler. CT neden yüksek gerilim üretebilir? Çünkü $V = N \cdot d\Phi / dt$ formülüne göre (N, sarım sayısıdır), akı kesildiğinde çok yüksek voltaj (binlerce volt) oluşur.
Sonuçları: Bu yüksek gerilim, hem trafonun izolasyonunu bozarak arızalanmasına neden olur hem de temas eden kişi için ölümcül elektrik çarpması riski yaratır.
Güvenlik Çözümü: Akım trafosunun ikincil ucu (sekonder uç), ölçüm cihazına bağlanırken asla açık bırakılmamalıdır. Ölçüm cihazı çıkarılacaksa veya değiştirilecekse, sekonder kısa devre aparatı kullanılarak S1 ve S2 uçları mutlaka kısa devre edilmelidir.
Akım trafosunun topraklama ucu, oluşabilecek yüksek gerilimleri güvenli bir şekilde deşarj edebilmek için mutlaka topraklanmalıdır. Bu, EMC uyumluluğu ve personel güvenliği için gereklidir.
Akım trafoları, enerji yönetim sistemleri (EMS) ve şebeke izleme çözümlerinin temelini oluşturur.
Sayaç ve Enerji Analizörü: En yaygın kullanım alanı, tüketimin doğru ve güvenli bir şekilde ölçülmesidir. Enerji analizörü ile akım trafosu uyumunda, CT'nin doğruluk sınıfı ve dönüşüm oranı önemlidir.
Koruma Rölesi: Arıza durumlarını (aşırı akım, kısa devre) hızlı ve güvenilir bir şekilde algılayarak sistemi korur.
Özetle: Akım trafosu nedir, ne işe yarar? Yüksek akımı güvenli bir seviyeye indirerek hem ölçüm hassasiyeti hem de personel ve sistem güvenliği sağlar. Endüstriyel panolarda akım trafosu montaj adımlarında ve seçiminde teknik kurallara sıkı sıkıya uyulması, hatalı akım trafosu bağlantısının risklerini ortadan kaldırır.
Akım Trafoları ve daha fazlası için endustriyelmarket.com web sitemizi ziyaret edebilirsiniz.
